Każda choroba pojawiająca się w rodzinie dotyka w jakimś stopniu wszystkich bliskich chorego. Nie inaczej jest w przypadku uzależnienia od alkoholu.
Nałogowe picie jednej osoby przysparza wielu poważnych problemów całej rodzinie i prowadzi do jej destrukcji i rozpadu. Schemat postępowania większości rodzin dotkniętych uzależnieniem jest podobny i zawiera się w terminie „rodzina alkoholowa” określającym relację, w której jedna osoba pije alkohol w sposób przynoszący szkody całej rodzinie w różnych obszarach, między innymi: emocjonalnym, społecznym, finansowym.
Funkcjonowanie całej rodziny zależy od tego jak postępuje osoba pijąca. Poszczególni członkowie w różny sposób adaptują się do zmienionych, często trudnych warunków. Dostosowanie to jest niszczące dla dorosłych i dzieci, przysparza wiele cierpienia oraz prowadzi do zaburzeń somatycznych i psychicznych.
Zaprzeczanie i wymówki
Nie dzieje się tak od razu. Przystosowanie się jest procesem, który zachodzi wraz z rozwojem uzależnienia. Na początku pojawiają się coraz częściej incydenty nałogowego picia co powoduje napięcie i konflikty w rodzinie. Alkoholik tworzy wówczas cały system usprawiedliwiania swojego picia, znajduje wymówki ale też nie spełnia obietnic. Bliscy nie dostrzegają jeszcze wagi problemu i tolerują to zachowanie, a nawet chronią pijącego przed negatywnymi konsekwencjami picia alkoholu np. usprawiedliwiają nieobecności w pracy czy opiekują się nim gdy doświadcza objawów odstawiennych.
Ukrywanie problemu
Jednak z czasem zauważają, że picie tej jednej osoby pochłania coraz więcej ich czasu i energii Pomimo to osoby nie pijące starają się utrzymać dla siebie oraz dla otoczenia obraz życia rodzinnego w niezmienionej postaci, nadal ukrywają i tuszują przed innymi skutki picia oraz zaprzeczają problemom. To prowadzi do izolacji rodziny od otoczenia, początków współuzależnienia u niepijącego partnera oraz rozwoju zaburzeń i mechanizmów obronnych u dzieci.
Koncentracja na piciu
Życie całej rodziny coraz bardziej koncentruje się na piciu. Alkoholik dba o to aby się napić a pozostali członkowie rodziny przeżywają jego picie i podejmują próby kontrolowania go. Z reguły są to nieudane działania. Okresy nie picia budzą w nich nadzieję na zmianę i powrót do życia sprzed uzależnienia. Karmią się tą nadzieją aż do kolejnego zapicia przez co doznają częstych, radykalnych zmian nastroju zależnych od stanu osoby uzależnionej.
Dostosowanie się
Rodzina z czasem traci nadzieję na poprawę zachowania alkoholika. Niepijący partner i dzieci przejmują wszystkie obowiązki domowe, wiedząc, że nie mogą już na niego liczyć.
„Niektóre rodziny przez długie lata przystosowują się do sytuacji i tym samym stwarzają alkoholikowi komfort picia, co tylko prowadzi do dalszego rozwoju uzależnienia.”
Walka o siebie
Inne rodziny zaczynają o siebie walczyć np. stawiają ultimatum uzależnionemu, że albo podejmie terapię albo nastąpi rozstanie. Determinacja rodziny jest czasami dla alkoholika bodźcem do podjęcia leczenia. Gdy dochodzi do faktycznej separacji członkowie rodziny organizują sobie życie na nowo, bez alkoholika. Jeśli osoba uzależniona podejmie leczenie i utrzyma abstynencję może podjąć próby połączenia z rodziną. Często są one nieudane gdyż rodzina odczuwa już poprawę funkcjonowania po wykluczenia z niej alkoholika oraz obawia się nawrotu choroby.
Terapia dla rodzin
Należy podkreślić, że rany psychiczne odniesione w czasie życia z osobą uzależnioną nie goją się wraz z separacją. Patologiczne mechanizmy obronne wytworzone w tym czasie są bardzo silne i rzutują na dalsze życie współmałżonka i dzieci. Dlatego członkowie rodzin powinni skorzystać z odpowiednich, dopasowanych do ich potrzeb terapii: partnerzy z terapii dla osób współuzależnionych a dorosłe dzieci z terapii dla Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA). Terapia jest dostępna w ramach NFZ wybranych ośrodkach leczenia uzależnienia i współuzależnienia. Dostępne jest także wsparcie ze strony grup samopomocowych jak AlAnon (dla dorosłych) oraz Alateen (dla młodzieży) z domów dysfunkcyjnych.
Autor: Mgr psychologii Katarzyna Tuszyńska-Niezgoda, psychoterapeuta uzależnień, psychodietetyk, dietetyk
