Tata na urlopie. Jakie prawa mają ojcowie i dlaczego warto z nich skorzystać?

Chociaż urlopy związane z rodzicielstwem wciąż kojarzone są przede wszystkim z urlopem macierzyńskim, nie możemy zapominać o tych, które przysługują ojcom. To nie tylko urlop ojcowski, ale i inne uprawnienia, którymi są dzielone z matką dziecka.

Urlopy dla rodziców

Z rodzicielstwem związane są różnego rodzaju uprawnienia, m.in. ochrona pracowników-rodziców, świadczenia pieniężne, a także urlopy. To:

• urlop macierzyński – mama dziecka musi obowiązkowo wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu, jeśli chce wrócić do pracy, pozostałe przysługujące tygodnie wykorzystuje ojciec dziecka. Ta część urlopu macierzyńskiego jest potocznie nazywana urlopem tacierzyńskim – jego wymiar jest uzależniony od długości przysługującego urlopu macierzyńskiego;
• urlop rodzicielski – może być wykorzystywany na różnych warunkach: w całości przez jednego z rodziców, równocześnie przez obydwoje rodziców lub na zmianę przez rodzicó Wymiar urlopu rodzicielskiego to 32 tygodnie, gdy rodzi się jedno dziecko lub 34 tygodnie, gdy rodzi się więcej niż jedno dziecko – bez względu na to, w jaki sposób zostanie wykorzystany, wymiar urlopu nie sumuje się, to łączny czas dla obojga rodziców;
• urlop wychowawczy – to maksymalnie 36 miesięcy, a jeden miesiąc jest obowiązkowo przeznaczony dla drugiego rodzica (np. mama wykorzystuje większość wymiaru urlopu i spędza z dzieckiem 35 miesięcy, jeden miesiąc z maluchem spędza ojciec);
• urlop ojcowski – to prawo ojca, które jest niezależne od uprawnień matki dziecka (przysługuje także w sytuacji, gdy matka nie jest pracownicą i nie może korzystać z urlopów związanych z urodzeniem dziecka). To dwa tygodnie, które mogą być wykorzystane jednorazowo lub w nie więcej niż dwóch częściach (żadna nie może być krótsza niż tydzień), do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia;
• urlop adopcyjny – na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Art. 88 Kodeksu pracy mówi także o przysługującym rodzicom dzieci do lat 14 zwolnieniu od pracy w wymiarze 16 godzin albo dwóch dni – to tzw. dwa dni opieki na dziecko. Wymiar nie zwiększa się w zależności od liczby dzieci, może z niego skorzystać wyłącznie jeden rodzic (na początku roku decydujemy, kto i w jakim wymiarze będzie z niego korzystał). Urodzenie dziecka wiąże się także z urlopem okolicznościowym – to dwa dni zwolnienia od pracy.

Zmiany w Kodeksie pracy

Unijne dyrektywy dotyczące tzw. work-life balance wymagają zmian w polskim prawodawstwie. Nowelizacja Kodeksu pracy będzie związana m.in. z urlopami rodzicielskimi. Urlop ojcowski ma wiązać się z narodzinami dziecka, dlatego ojcowie będą musieli wykorzystać go w ciągu 12 miesięcy od dnia urodzenia malucha. Wydłużyć ma się także urlop rodzicielski – to 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka lub 43 tygodnie w przypadku porodu mnogiego. Dziewięć tygodni będzie przeznaczonych dla każdego z rodziców (np. mama nie będzie mogła być na urlopie przez 41 tygodni, dziewięć tygodni z maluchem będzie spędzał ojciec dziecka). Jeśli drugi rodzic nie skorzysta z przysługującego mu urlopu, dziewięć tygodni przepadnie.

Tata na urlopie

Jak informuje Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, ojcowie korzystają ze swoich praw – do końca kwietnia 2022 r. zanotowano 56,2 tys. mężczyzn pobierających zasiłek macierzyński z tytułu urlopu ojcowskiego. Jak wynika z badania “Tata 2022. Raport z badania polskich ojców”, ponad połowa ojców (61,9 proc.) dzieci urodzonych w 2010 roku lub później skorzystała z urlopu ojcowskiego. A co z tymi, którzy tego nie zrobili? Jak czytamy w raporcie, ci, którzy nie poszli na urlop postąpili w ten sposób, ponieważ nie było takiej potrzeby w domu (31,1 proc.), nie było takiej możliwości w związku z formą zatrudnienia lub obowiązkami w pracy (22,9 proc.), po prostu chcieli pracować (17,4 proc.).  Z kolei z urlopu rodzicielskiego ojcowie nie korzystają, ponieważ to matka dziecka chciała wykorzystać całość urlopu (64 proc.).

Potwierdzają to dane ZUS – w 2021 roku tylko jeden proc. osób korzystających z urlopu rodzicielskiego stanowili ojcowie. Te statystyki mogą zmienić nowe przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego. I dobrze – tata na cały etat to korzyści dla całej rodziny.

Dlaczego warto?

Wykorzystywanie urlopów przez ojców to nie tylko wsparcie dla ich partnerek. To przede wszystkim szereg korzyści dla mężczyzn i ich dzieci. Obecność ojca, jego zaangażowanie wpływa na rozwój malucha, pozwala zbudować wyjątkową więź.

Chociaż wielu ojców nie ma odpowiednich wzorców (w ich dzieciństwie ojciec był nieobecny, skupiał się na utrzymaniu rodziny), jak pokazuje raport Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, polscy ojcowie są coraz bardziej świadomi i chcą angażować się w wychowywanie dzieci oraz rozwój relacji z dzieckiem i rodziną. To nie tylko obecność podczas porodu i symboliczne przecięcie pępowiny. Tata nie jest od “pomagania”, chętnie angażuje się w opiekę nad maluchem.

Rola ojca w życiu dziecka? Nie skupiajmy się na utrzymaniu i zaspokajaniu materialnych potrzeb. Tata m.in. zapewnia poczucie bezpieczeństwa, wzmacnia pewność siebie, pomaga otworzyć się innych ludzi, dzieli się doświadczeniem, przekazuje życiową mądrość, wspiera zdrowy model męskości (mężczyzna też może się wzruszać, a zmiana pieluchy nie ujmuje jego męskości). Czas z tatą jest zupełnie inny niż ten spędzony z mamą – chociaż rodzice “grają do jednej bramki”, te same rzeczy mogą przekazywać w inny sposób, innymi gestami, słowami. Również męskie granice są inne niż te żeńskie – ojcowie nie są mniej wrażliwi, po prostu bywają bardziej konsekwentni.

Nie możemy zapominać o mężczyznach – czas spędzony z dzieckiem to korzyści i dla ojca. To nie tylko budowanie więzi. To m.in. poczucie satysfakcji z opieki na dzieckiem, radzenie sobie z nowymi wyzwaniami, pozwolenie sobie na okazywanie uczuć i postępowanie wbrew stereotypom. Wspólny czas pozwala się wzajemnie poznać i nauczyć, otworzyć na swoje potrzeby. To coś, co ciężko było zbudować mężczyznom sprzed lat, wszystkim “ojcom nieobecnym”.

Rodzicem jest nie tylko mama-pracownica

Spojrzenie na rodzicielstwo powinno zmienić się także w zakładach pracy. Z urlopami czy zwolnieniami “na dziecko” powinny być łączone nie tylko kobiety. Środowisko równych szans wspiera zarówno matki, jak i ojców. Pokazuje, że kobiety i mężczyźni mogą w równym stopniu skupiać się na pracy, jak i na wychowywaniu dzieci – w zależności od potrzeb, bez stygmatyzacji. Nie powinno się oczekiwać, że to mama zostanie z dzieckiem w domu, nie powinno dziwić, gdy na urlop pójdzie ojciec. Najwięcej zależy od samym pracowników, jednak wspierający pracodawca sprawia, że łatwiej jest podejmować decyzje związane z rodzicielstwem.

Źródło:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku, Kodeks pracy
2. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, Uprawnienia związane z rodzicielstwem https://www.gov.pl/web/rodzina/uprawnienia-zwiazane-z-rodzicielstwem [dostęp 15.03.2023]
3. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, Jakie prawa ma tata? Sprawdź https://www.gov.pl/web/rodzina/jakie-prawa-ma-tata-sprawdz [dostęp 15.03.2023]
4. Włodarczyk, J. (2022). Tata 2022. Raport z badania polskich ojcó Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę https://fdds.pl/o-fundacji/co-nowego-w-fundacji/co-mysli-i-czuje-wspolczesny-ojciec-nowy-raport-fundacji-dajemy-dzieciom-sile.html
5. https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2998