Wypalenie zawodowe to niemały problem nie tylko tych pracowników, którzy na rynku pracy obecni są od wielu lat. Coraz częściej z syndromem wypalenia zawodowego zmagają się również pracownicy młodzi, którzy – mylnie zdawać by się mogło – pracują za krótko, by móc mówić o tej przypadłości. Jakie są jej przyczyny i objawy? I co zrobić, by nas nie dotknęła?
Nie da się ukryć, że wypalenie zawodowe jest jednym z tych zaburzeń psychicznych, które najczęściej dotykają pracowników. Twierdzenie to zostało wielokrotnie udowodnione w badaniach i ankietach przeprowadzanych w różnych miejscach pracy, wśród osób obejmujących przeróżne stanowiska. Jednym z takich badań było to zaprezentowane w raporcie „Zdrowie psychiczne w środowisku pracy” opracowanego w ramach kampanii „Zrozum.Poczuj.Działaj!” przez Pracodawców RP i Grupę ArteMis, we współpracy z Partnerem Merytorycznym Instytut One – Zdrowie i Harmonia. Według niego aż 85% respondentów zgadza się z powyższym zdaniem.
Zespół wypalenia zawodowego – objawy
W jaki sposób jednak rozpoznać wypalenie zawodowe? Jak każde zaburzenie posiada ono zestaw objawów, które stopniowo zaczynają się ujawniać. Zaliczyć do nich możemy:
- ciągłe zmęczenie pracą – zadania dotychczas proste i bardzo dobrze nam znane, stają się męczące i nieprzyjemne. Odkładanie ich na później skutkuje narastającym poziomem stresu związanego ze strachem o niewywiązanie się z obowiązków na czas i w dobrej jakości. Zmęczenie przynosimy z sobą do domu, przez co nie potrafimy się zrelaksować i odpocząć przed kolejnym dniem.
- nieangażowanie się w życie firmy – jeżeli dotychczas byliśmy bardzo aktywni, udzielaliśmy się w firmie, zgłaszaliśmy swoje pomysły i propozycje, a od pewnego czasu angażowanie się w sprawy firmy nie przynosi nam satysfakcji, to może być sygnał pojawiającego się problemu z wypaleniem zawodowym,
- strach przed pójściem do pracy – bardzo często osoby zmagające się z wypaleniem zawodowym odczuwają stres już na samą myśl o powrocie do pracy. Stres ten objawia się na różne sposoby, a nierzadko daje objawy somatyczne takie jak nudności i wymioty,
- brak zainteresowania branżą – jeśli dotychczas twoja praca była jednocześnie twoją pasją, a teraz już w ogóle cię nie cieszy, może to oznaczać, że grozi ci wypalenie zawodowe. Kwestia utraty zainteresowania branżą, w której pracujemy, niekoniecznie musi być powiązana bezpośrednio z nią – może być wypadkową słabej atmosfery w zespole czy braku docenienia ze strony szefostwa,
- nerwowe przeglądanie ogłoszeń o pracę i nieaplikowanie na oferty – często osoby wypalone zawodowo myślą o zmianie pracy, przeglądają ogłoszenia, wizualizując sobie siebie na nowym stanowisku w innej firmie. Jednocześnie nie aplikują na oferty, bojąc się zmian i ryzyka, które wymagałoby od nich dodatkowej aktywności, na którą teraz nie mają siły. W efekcie pozostają w aktualnej pozycji – wypaleni.
Etapy wypalenia zawodowego
Pojęcie wypalenia zawodowego odnosi się do zjawiska, w którym dominujące znaczenia ma stres, wyczerpanie sił pracownika i przeciążenie organizmu. Uznawane jest za jedno z najpoważniejszych „dolegliwości pracowniczych” obecnego dziesięciolecia. Według badaczy zajmujących się tym problemem istnieją trzy elementy wchodzące w skład wypalenia zawodowego oraz określające jego dynamikę.
Wyczerpanie emocjonalne
Pierwszym etapem rozwijającego się wypalenia zawodowego jest postępujące wyczerpanie emocjonalne. Początkowy zapał do pracy, energia do wykonywania obowiązków zawodowych ustępuje powolnemu spadkowi zaangażowania i ekscytacji pracą. W miarę wyczerpywania się zasobów emocjonalnych pracownika wzrasta dominujące uczucie bycia „wypalonym”, coraz bardziej „zużytym” oraz zbyt mało efektywnym w porównaniu do początkowego okresu pracy. Wcześniejsze wyobrażenia na temat pracy jak i często bardzo wysokie wymagania nakładane na pracownika w konfrontacji z przedłużającym się zmęczeniem stają się źródłem narastającej frustracji i niezadowolenia. Osoby znajdujące się na pierwszym etapie wypalenia zawodowego stają się mocno reaktywne na nawet najmniejsze niepowodzenia. Odznaczają się drażliwością oraz skłonnością do popadania w konflikty ze współpracownikami.
Dystans i cynizm
Kolejnym etapem wypalenia zawodowego pracownika jest postawa cynizmu wobec pacjentów/klientów z którymi pracuje. Osoba z postępującym syndromem wypalenia zawodowego odznacza się emocjonalnym chłodem, brakiem zaangażowania w kontakt z innymi, złośliwością. Zdarza się, że w swoich komentarzach jest bezduszna i pozwala sobie na wyraźne zniecierpliwienie wobec swoich rozmówców. Takie zachowanie jest zazwyczaj przyjmowane z dużym zdziwieniem, zwłaszcza jeśli wcześniej pracownik był empatyczny, życzliwy i wkładał dużo wysiłku w profesjonalne wykonywanie swoich zadań. Postępujący proces wypalenia zawodowego sprawia, że jest on coraz bardziej znużony i wyczerpany swoją pracą.
Poczucie braku kompetencji i osiągnięć
Ostatnim etapem wypalenia zawodowego jest odczucie spadku własnych kompetencji i braku satysfakcjonujących osiągnięć w pracy. Podejmowanie obowiązków zawodowych wiąże się już z bardzo dużym wysiłkiem i wszechogarniającym uczuciem zmęczenia i apatii. Pracownik spostrzega swoje wyniki pracy jako niewystarczające, słabe i będące źródłem rozczarowania. Dodatkowo pojawiają się takie symptomy jak: uczucie wyczerpania utrzymujące się cały dzień, brak pozytywnych odczuć do współpracowników, gniew i rozżalenie, zaburzenia snu oraz częste korzystanie z tzw. „wspomagaczy” mających na celu chwilowe zniwelowanie przykrych odczuć. Charakterystyczne jest również pojawienie się dolegliwości fizycznych świadczących o wysokim poziomie stresu, choroby i częsta absencja w pracy.
Nieco odmienny proces wypalenia zawodowego prezentują psychologowie z American Psychology Association wskazując na pięć kluczowych etapów. Etap pierwszy nazywany jest miodowym i odznacza się entuzjazmem, dużym poziomem energii i zaangażowania pracownika w wykonywaną pracę. Patrzy na nią przez „różowe okulary”. Jest on zachwycony tym co robi i dostarcza mu to wiele satysfakcji. Drugi etap nazywany jest przebudzeniem. Pracownik powoli zaczyna zauważać że jego wyobrażenie pracy jakie sobie stworzył jest nierealne jak również oczekiwania jakie wobec niej kierował. Często są one związane z potrzebą podwyższania swojej zaniżonej samooceny poprzez odnoszenie spektakularnych sukcesów zawodowych. Na tym etapie osoba może podejmować coraz więcej wysiłku, aby ochronić swoją wyobrażeniową wizję przed zupełnym rozpadem. Trzeci etap to szorstkość. Proces wypalenia jest coraz bardziej dotkliwy i odczuwalny. Podejmowanie obowiązków zawodowych wiąże się z dużym wysiłkiem, a dominującym odczuciem staje się znużenie i frustracja. Czwarte stadium to wypalenie pełnoobjawowe, któremu towarzyszy pełne wyczerpanie fizyczne i psychiczne. Dominują stany depresyjne, potrzeba wyzwolenia się z miejsca pracy. Ostatni etap nazywany jest odradzaniem się i towarzyszy osobom, które po otrzymaniu profesjonalnej pomocy są w stanie wrócić do pracy. Towarzyszy im większy poziom refleksji nad sobą, przewartościowanie swoich oczekiwań i umiejętność dbania o swoje potrzeby emocjonalne.
Wypalenie zawodowe – jak sobie radzić?
Wypalenie zawodowe – jeśli się go nie „karmi”, może być problemem jedynie chwilowym. Warto reagować, gdy zauważymy u siebie pierwsze objawy tego zaburzenia i postarać się odmienić bieg wydarzeń. Co możemy zrobić my – jako pracownicy?
- naucz się odpoczywać – początkowo może nie być to proste, ale żeby uniknąć wypalenia zawodowego, należy nauczyć się rozgraniczać czas prywatny od zawodowego. Relaks, regeneracja po pracy to coś, co każdemu jest potrzebne. Wyłączenie telefonu i laptopa po godzinach pracy to pierwszy krok do redukcji stresu,
- zadbaj o różnorodność zadań – często monotonność obowiązków, mechaniczność pracy, każdy dzień wyglądający tak samo skutkują wypaleniem zawodowym. Warto zadbać o to, by nasze zadania różniły się od siebie i angażowały różne nasze umiejętności. Jeśli nie jesteś w stanie samodzielnie urozmaicić swojego dnia pracy, porozmawiaj o tym z przełożonym,
- nie bój się zmian – jeśli dojdziesz do momentu, w którym w obecnej pracy już nic nie sprawia ci przyjemności, nie bój się jej zmienić. Może się okazać, że wymarzone stanowisko czeka tuż za rogiem i wystarczy podjąć ryzyko,
- podziel się swoimi odczuciami z innymi – przyjaciele lub rodzina z pewnością chętnie wysłuchają tego, co masz do powiedzenia. Poproś o radę – inny punkt widzenia często potrafi rozjaśnić nam nieco sytuację lub zmotywować do działania. Dobrym wyjściem będzie również rozmowa z osobami, które także zmagają lub zmagały się z wypaleniem zawodowym,
- skonsultuj się z psychologiem lub terapeutą – to rozwiązanie może wydawać się daleko idącym, ale w gruncie rzeczy nie jest nadzwyczajne. Wiele osób, które cierpią z powodu wypalenia zawodowego, korzysta z konsultacji psychologicznych. Zazwyczaj okazują się one bardzo pomocne.
Z wypaleniem zawodowym, kiedy już ono nas dotknie, można walczyć. Najlepiej jest jednak mu przeciwdziałać i starać się nie dopuszczać do sytuacji niosących ryzyko pojawienia się tego zaburzenia.
Szukasz więcej materiałów na temat wypalenia zawodowego?
Subskrybuj Platformę Helping Hand i uzyskaj dostęp do 1000 materiałów wspierających i wydarzeń na żywo.
Przyczyny wypalenia zawodowego
W ostatnich latach termin „wypalenie zawodowe” coraz częściej pojawia się jako przedmiot badań specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym pracowników. Początkowo bagatelizowano to zjawisko i przypisywano go jedynie osobom z zaburzeniami psychicznymi. Dziś wiadomo, że dotyka on wielu osób i w swojej genezie jest problemem o wiele bardziej złożonym. Pomimo wzrostu świadomości pracodawców na temat zarządzania zespołem, licznych szkoleń z zakresu dbania o własny dobrostan psychiczny oraz poszukiwania i wzmacniania swojego potencjału – coraz więcej osób odnajduje w sobie cechy mogące świadczyć o występowaniu u nich syndromu wypalenia zawodowego. Obecnie wypalenie zawodowe stało się problemem społeczno – psychologicznym związanym z takimi pojęciami jak: nasilony stres, pracoholizm, a także brak równowagi między sferą rodzinną i zawodową.
Wypalenie zawodowe jest zespołem objawów, występujących w przypadku przeciążania emocjonalnego i fizycznego, powodowanego przez długotrwały i specyficzny stres w miejscu pracy. Na ten stres narażone są głównie osoby od których wymagane jest duże zaangażowanie emocjonalne w kontakt z innymi osobami – lekarze, terapeuci, policjanci, nauczyciele itp. oraz osoby zajmujące kierownicze stanowiska. W sytuacji wypalenia zawodowego dochodzi do wyczerpania fizycznego, emocjonalnego lub duchowego. Pracownik traci motywację do podejmowania obowiązków zawodowych, traci satysfakcję z wykonywanej pracy, a jego efektywność w znaczący sposób spada.
Skutki wypalenia zawodowego
Prowadzone w ostatnich latach badania nad wypaleniem zawodowym bez zwątpienia pokazują, że jest to zjawisko prowadzące do poważnych konsekwencji w każdym obszarze życia człowieka. Sam fakt, że syndrom ten pojawia się na skutek długotrwałego stresu o degradującym działaniu na sferę fizyczną i psychiczną ukazuje jakie potężne może mieć swoje żniwo. Im większy, początkowy zapał pracownika i obecność licznych czynników warunkujących wypalenie zawodowe – tym poważniejsze i boleśniejsze jego konsekwencje. Zazwyczaj są one złożone, dotyczą wielu symptomów i wpływają nie tylko na samą osobę pracownika, ale również na jego rodzinę i całą firmę w której pracuje.
Skutki fizyczne
Najczęściej to właśnie dolegliwości ze strony ciała są w pierwszej kolejności odczuwalne i zauważalne przez pozostałych. W myśl zasady, że ciało nigdy nie kłamie i stanowi najwierniejsze odbicie tłumionych w podświadomości lęków i dążeń – jest pierwszym alarmem który daje o sobie znać. Dolegliwości fizyczne często pojawiają się już na początkowym etapie wypalenia zawodowego i mogą nie zostać odpowiednio rozpoznane i zinterpretowane. To właśnie w momencie, kiedy umysł zaczyna powoli wypalać swoje wcześniejsze wyobrażenia na temat podjętej pracy oraz oczekiwania wobec siebie, które są zazwyczaj wysokie i niemożliwe do spełnienia – ciało wysyła komunikaty. „Zbyt dużo”, „zbyt intensywnie”, „nie nadążam”, „to mnie przerasta”. Pojawiające się dolegliwości to zazwyczaj – bóle różnych części ciała niewiadomego pochodzenia, skłonność do infekcji, duże osłabienie, trudności z zasypianiem lub nadmierna senność, zaburzenia w obszarze prawidłowego odżywiania się – nadmierny apetyt lub jego brak. Najnowsze badania wskazują także na wpływ długotrwałego stresu w miejscu pracy na pojawienie się dolegliwości ze strony układu krwionośnego, immunologicznego, a także dysfunkcji układu kostno – stawowego.
Konsekwencje związane z miejscem pracy
Żniwo, które zbiera za sobą wypalenie zawodowe to nie tylko pogarszający się stan zdrowia pracownika. To również konsekwencje, które wpływają na jakość wykonywanych przez niego usług i klimat między pozostałymi współpracownikami. Zmęczenie fizyczne i potęgujące się dolegliwości psychosomatyczne zaczynają wówczas negatywnie wpływać na jakość wykonywanych obowiązków zawodowych. Dochodzi do spadku motywacji i satysfakcji z podejmowanego wysiłku. Zauważalna jest częsta absencja w pracy z powodu zwolnień lekarskich oraz tendencja do skracania czasu pracy. Pracownik staje się mniej kreatywny, produktywny, a wykonywana praca traci na swojej jakości. Często dochodzi również do konfliktów z pozostałymi pracownikami na skutek pogłębiającego się stresu i uczucia wszechogarniającego zmęczenia.
Konsekwencje psychospołeczne
Ta grupa konsekwencji jest najliczniejsza i dotyczy głównie obszaru zdrowia psychicznego. Jednym z najpoważniejszych skutków wypalenia zawodowego są zaburzenia o charakterze depresyjnym, współtowarzyszące zaburzenia lękowe oraz myśli i tendencji samobójczych. Jest to wówczas sygnał do pilnego skontaktowania się z lekarzem psychiatrą w celu podjęcia specjalistycznego leczenia. Przeprowadzone badania nad konsekwencjami wypalenia zawodowego wskazują również na nieumiejętność relaksowania się i wypoczynku nawet w dni wolne od pracy. Umysł takiej osoby cały czas pogrążony jest w dominujących myślach o pracy oraz negatywnych wyobrażeniach o swojej osobie, a ciało stale znajduje się w silnym napięciu. Wśród emocji towarzyszy poczucie osamotnienia, pustki i wyczerpania. Pojawiają się myśli o zrezygnowaniu z pracy, przekonanie o swojej niewystarczalności i zawiedzionych nadziejach.
Kolejnym skutkiem wypalenia zawodowego jest depersonalizowanie innych osób, wobec których pracownik świadczy usługi – klientów/pacjentów. Jego postawie towarzyszy często arogancja, szorstkość, chłód emocjonalny oraz zniecierpliwienie. Beneficjenci mogą być wówczas traktowani bez należytego szacunku i doświadczać emocjonalnej przemocy. Dewaluacji ulega również samo miejsce pracy – pracodawca i współpracownicy postrzegani są przez „krzywe zwierciadło” w którym widać tylko ich wady i niedociągnięcia. Bardzo często zdarza się również że osoby doświadczające wypalenia zawodowego przenoszą swój stan na grunt środowiska rodzinnego – co prowadzi do licznych kryzysów relacyjnych i zaburzeń w funkcjonowaniu wszystkich członków rodziny.
Dotrzeć do źródła, czyli co nas wypala?
Przyczyny wypalenia zawodowego są bardzo indywidualne, jednak przeprowadzone w ostatnich latach badania w tym obszarze pozwalają wyodrębnić kilka kluczowych czynników zwiększających ryzyko powstania tego zjawiska. Przyczyny wypalenia zawodowego możemy podzielić na te związane z miejscem pracy i jego organizacją oraz demograficzno – osobowościowe.
Okazuje się, że osoby które spotykają się w pracy z obiektywnie dużym poziomem stresu są bardziej narażone na wypalenie zawodowe niż osoby wykonujące swoją pracę w stabilniejszych warunkach. Do sytuacji stresowych możemy zaliczyć: konieczność podejmowania trudnych i skomplikowanych decyzji ekonomicznych oraz związanych z życiem/zdrowiem innych osób; pojawienie się konfliktowych sytuacji wśród członków zespołu; poczucie osamotnienia i braku wsparcia przy wywiązywaniu się z codziennych obowiązków oraz konieczność podejmowania moralnych i etycznych decyzji m.in. – awansowania, zwalniania i zatrudniania pracowników. Do czynników związanych z organizacją pracy możemy również zaliczyć konieczność wykonywania tzw. pracy ekstremalnej polegającej na podejmowaniu zobowiązań zawodowych przez ponad 60 godzin tygodniowo – często w nieprzewidywalnym i szybkim tempie. Powoduje to częste wykonywanie pracy poza ustalonymi godzinami, zaburzając równowagę pomiędzy życiem zawodowym a osobistym. Praca staje się wtedy niejako sensem życia i priorytetem pod który podporządkowana jest każda inna aktywność. Nie bez znaczenia okazują się takie czynniki jak: nadmierne wymagania i kontrola ze strony pracodawcy, praca pod presją czasu jak również krótkie terminy na wykonanie zadań.
Najnowsze badania nad syndromem wypalenia zawodowego wskazują, że doświadczają go częściej osoby młode i w średnim wieku. Odznaczają się one wysokim poziomem perfekcjonizmu, ambicji, skłonnością do pracoholizmu, a jednocześnie posiadają słabszą odporność psychiczną i umiejętność konstruktywnego przyjmowania porażki i krytyki. Dążą do szybkiego sukcesu, zapominając o swoich potrzebach emocjonalnych oraz własnych ograniczeniach, które z trudnością dostrzegają. Osoby doświadczające wypalenia zawodowego mają zazwyczaj trudność z racjonalnym i mądrym planowaniem etapów powierzanych zadań. Często odkładają ważne obowiązki na później, wykazują się prokrastynacją, a w końcowym etapie muszą wykazać się nadmiernym wysiłkiem aby wyrównać swoje zaległości. Nie bez znaczenia okazują się również posiadane przekonania na temat pracy tj: „tylko praca świadczy o wartości człowieka”; „tylko poświęcając się całkowicie pracy można osiągnąć sukces”; „tylko ciężką pracą ludzie się bogacą”. Jako ostatni czynnik predysponujący do pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego możemy wymienić niskie poczucie wartości. Osoby o zaniżonej samoocenie próbują ją podnosić często poprzez osiąganie sukcesów zawodowych, dążąc do ich kolekcjonowania za wszelką cenę oraz przeceniania ich wartości.
Kto jest narażony na wypalenie zawodowe?
Rozpoczynając pracę ludzie nie czują się wypaleni. Mają nadzieję, że praca dostarczy im stałych dochodów, zapewni bezpieczeństwo, bez względu na to czy sama praca jest pasjonująca. Zazwyczaj rozpoczynają pracę z uczuciem pełnego zaangażowania. Przepełnia ich energia, są pełni zapału, gotowi poświęcać czas i wkładać wysiłek w zadania zawodowe. Czują się potrzebni i wierzą, że ich praca ma znaczenie. Energia, zaangażowanie i skuteczność – to cechy, które charakteryzują każdego kto zaczyna nową pracę.
Gdy gaśnie zapał
Wypalenie nie przychodzi nagle, jest procesem, którego jednym z pierwszych symptomów jest zanik zaangażowania. Najczęściej nie jest konsekwencją sporadycznych traumatycznych zdarzeń, ale następującym powoli wyniszczaniem psychicznym. Pojawia się poczucie bezradności i braku perspektyw. Energia zamienia się w wyczerpanie, zaangażowania w cynizm, a skuteczność w jej brak, czyli nieskuteczność.
Czynniki jednostkowe
Osoby zagrożone wypaleniem zawodowym charakteryzują się angażowaniem w pracę całym sercem, negowaniem własnych granic obciążenia, spychaniem na dalszy plan osobistych potrzeb i interesów, dobrowolnym i chętnym przejmowaniem nowych obowiązków i zadań, dużym, często nierealnym oczekiwaniem względem własnej osoby, posiadaniem wygórowanych oczekiwań wobec siebie i innych, a także mających wysokie wymagania co do własnej efektywności.
Co ważne, syndrom wypalenia zawodowego może dopaść nie tylko pracoholików. Aby nastąpił „akt samospalenia”, konieczne jest posiadanie odpowiedniej struktury psychicznej, trzeba być osobą, dla której nie wystarczy wykonywać dobrze swoją pracę, ale taką, u której zawsze w pracę zaangażowana jest cała osobowość. Wypalenie zawodowe pojawia się tam, gdzie zachwiana zostaje równowaga pomiędzy zużywaniem energii, a jej odzyskiwaniem.
Ambicja, aktywność, perfekcjonizm, obowiązkowość i samokrytyka – każda z tych cech w skrajnej postaci zwiększa ryzyko wypalenia.
Na wypalenie zawodowe narażone są również osoby charakteryzujące się niskim poziomem samooceny, o zaniżonym poczuciu własnej wartości, którym towarzyszą: nieustanna niepewność i zwątpienie, co do własnych kompetencji, brak wiary we własne możliwości, niedocenianie własnego wkładu w realizację zadań, poczucie bezradności i niechęć do konfrontacji z wyzwaniami zawodowymi oraz pragnienie zdobycia pochwał i uznania, aby podnieść swoją wartość oraz brak dystansu do samego siebie.
Czynniki organizacyjne
Na wypalenie zawodowe narażone są także osoby, pracujące w określonych warunkach pracy. Jeżeli pracownik znajduje się w organizacji, gdzie pracodawca preferuje autokratyczny styl zarządzania, w którym niejako wymusza na pracownikach jedynie podporządkowanie, stosuje przymus i bezpośrednią kontrolę, to praca w takich warunkach z pewnością spowoduje wypalenie u niejednego pracownika. Przeciążenie pracą, nieadekwatne wynagradzanie i docenianie, niesprzyjające relacje społeczne, dyskryminowanie i faworyzowanie innych – to kolejne czynniki organizacyjne, które wpływają na rozwinięcie się syndromu wypalenia zawodowego.
Grupy podwyższonego ryzyka
Syndrom wypalenia zawodowego był początkowo definiowany jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi. Łączono go głównie z tzw. zawodami społecznymi, wymagającymi intensywnych kontaktów z ludźmi: lekarzami, pracownikami społecznymi, nauczycielami, pielęgniarkami czy psychologami. I chociaż rzeczywiście najczęściej z terapii pod tym kątem korzystają osoby wykonujące pracę w zawodach związanych z niesieniem pomocy lub opieką nad innymi, to aktualne badania pokazują, że nie tylko pracownicy takich zawodów są w grupie ryzyka. To samo dotyczy innych zawodów, w których pracownicy narażeni są na permanentny stres, jaki towarzyszy określonej profesji.
Bo tak naprawdę wypalenie zawodowe może spotkać każdego i wszędzie. Pracujemy coraz więcej, jesteśmy w nieustannej pogoni za lepszym życiem, pracujemy pod presją, często robimy wiele rzeczy na raz. Pojawia się stres, a stąd już niewielki krok do wypalenia.
